Bourse کلمه ای فرانسوی است که معنای آن در زبان فرانسه “کیف پول ” می باشد.

سهم

نشان دهنده مالکیت یک فرد (حقیقی یا حقوقی) در یک شرکت می باشد.بازار اولیه دارایی هایی که برای اولین بار توسط شرکت ها یا دولت عرضه می شونددر این بازار پذیره نویسی می شوند.در واقع پذیره نویسی سهام و افزایش سرمایه توسط شرکت ها فعالیت در بازار اولیه است.

بازار ثانویه

دارایی هایی که ابتدا در بازار اولیه مورد معامله قرار گرفته است در بازار ثانویه مورد معامله مجدد قرار می‌گیرد که این فعالیت عمدتاً در بورس اوراق بهادار صورت می‌گیرد.
نکته :توجه کنید که بازار بورس بازار ثانویه است ، یعنی در بورس اوراق بهادار شرکتی تاسیس نمی‌شود و فقط سهام شرکت های پذیرفته شده ( که قبلاً تاسیس شده اند ) مورد معامله قرار می‌گیرند. به همین دلیل بازار بورس، بازار ثانویه است.

شرکت سهامی خاص

شرکتی است که سهام آن در اختیار عده محدودی است.

شرکت سهامی عام

شرکتی است که خرید سهام آن برای عموم آزاد است. شرکت های حاضر در بورس باید حتماً سهامی عام باشند.

قیمت اسمی سهم

قیمت اولیه سهم در بازار اولیه است که در حال حاضر در بورس تهران قیمت اسمی سهام 100 تومان می باشد. این قیمت فقط قیمت اسمی سهم می باشد، یعنی شرکت در روز نخست قیمت هر سهم خود را 100 تومان تعیین کرده است و سهامداران این مبلغ را برای خرید هر سهم شرکت پرداخته اند.

سرمایه‌گذاری

سرمایه‌گذاری یعنی صرف نظر کردن از مصرف در زمان حال به امید مصرف بیشتر در آینده.
سرمایه‌گذاری در بورس اوراق بهادار به معنای خرید سهام معمولاً با دو دیدگاه انجام می‌شود. بهره‌بردن از افزایش قیمت آن و یا سرمایه‌گذاری برای بهره بردن از سود سالیانه سهم

دیدگاه‌های سرمایه‌گذاری

بر این اساس دیدگاه‌های سرمایه‌گذاری به 3 دسته تقسیم می شوند: کوتاه مدت، میان مدت، بلند‌مدت

معمولاً به سرمایه‌گذاری با دید 3 تا 4 ماه کوتاه‌مدت گفته می‌شود و به سرمایه‌گذاری با دید 3 ماهه الی یک سال میان‌مدت و به سرمایه‌گذاری با دید بیش از یکسال معمولاً بلند‌مدت گفته می‌شود.

پرتفوی

عبارتست از سبد سهامی که برای کاهش ریسک سرمایه‌گذاری تهیه می‌شود.

کارگزار

بنگاه‌های معاملاتی هستند که خرید و فروش سهام توسط آنها صورت می‌گیرد. در این معاملات ، کارگزار وکیل تام‌الاختیار فروشنده و خریدار هستند.
 

سال مالی

عبارتست از یک سال که ابتدای آن شروع فعالیت مالی و انتهای آن پایان فعالیت مالی است.در پایان هر دوره مالی هیات مدیره موظف به ارائه گزارش عملکرد خود در دوره گذشته و طرح‌های آتی خود می‌باشند.

سهامداران برای محاسبه سود و زیان یک شرکت دوره خاص را انتخاب می‌کنند که در پایان آن دوره هیات مدیره موظف به گزارش دادن عملکرد خود در آن دوره و طرح‌های خود در دوره آتی می‌باشد.
این دوره هر زمانی بر اساس موافقت اکثر سهامداران می‌تواند باشد،ولی آنچه در کشور ما و در بورس ما مرسوم است یک سال کامل است که به آن سال مالی گفته می‌شود. در برخی از شرکت ها در سایر بورس‌های جهان دیده شده است که از فصل مالی و یا شش ماه مالی نیز استفاده شده است. ایام مالی طولانی تر باعث تعدیلات بیشتر در سود های اعلامی در ابتدای دوره توسط شرکت ها می‌شود. و هیچ تاثیر خاصی ( در بازار کارا ) بر روند قیمت شرکت ندارد

شاخص‌ها

اعدادی که وضعیت بازار را طی دوره‌های قبل و جاری نشان می‌دهد.برای سرمایه‌گذاری در هر بورسی باید قبل از ورود وضعیت آن بررسی شود و روند سوددهی آن در سال‌های قبل بررسی شود برای این بررسی شاخص‌های مختلفی وجود دارد که به هر کدام جداگانه می‌پردازیم.

شاخص کل بورس

عددی است که نشان دهنده بازدهی بازار است و تغییر آن به منفی یا مثبت نشان دهنده تغییر مثبت یا منفی کل بازار است.برای محاسبه بازدهی بازار مثلاً طی ماه گذشته می‌توان درصد رشد شاخص را از ابتدا تا انتهای ماه در نظر گرفت.

شاخص مالی

عبارت است از روند بازدهی شرکت‌های سرمایه‌گذاری.

شاخص صنعتی

عبارت است از بازدهی شرکت‌های غیر سرمایه‌گذاری یعنی شاخص کل منهای شاخص مالی شاخص 50 شرکت فعالتر بورس هر چند وقت یکبار ( معمولاً بصورت فصلی) بر اساس وضعیت معامله شرکت‌ها و نقدشوندگی آنها 50 شرکت فعالتر یا برتر را اعلام می‌کند این شاخص روند رشد آنها را بازگو می‌کند.

شاخص بازده نقدی

عبارت است از بازدهی شرکت‌ها به جهت بازده سود خالص.

شاخص بازده نقدی و قیمت

عبارت است از بازدهی شرکت‌ها به جهت بازده سود خالص و قیمت.

سود پیش بینی شده(eps) عبارت است از سود عایدی شرکت به ازای هر سهم که توسط شرکت پیش بینی می‌گردد. سود پیش بینی شده در قیمت هر سهم تاثیر مستقیم دارد.

تعدیل eps

تغییرات eps طی دوره را تعدیل گویند.رشد eps تعدیل مثبت و کاهش eps تعدیل منفی نامیده می‌شود.بسته شدن سهام یا توقف نماد انجام هرگونه تغییر در اساسنامه شرکت همانند محل شرکت ، آدرس شرکت ، میزان سرمایه و سایر موارد مشابه تنها در صورتی ممکن است که نماد معاملاتی شرکت بسته شود. یعنی معامله بر روی سهام شرکت طی مدت فوق‌الذکر صورت نمی‌گیرد و بعد از انجام امور یاد شده،سهام با قیمتی جدید وارد تابلو خواهد شد.تعدیل eps هم از جمله مواردی است که بسته شدن نماد را در پی دارد. ضمناً در روز اول باز شدن نماد، سهام از قانون حجم مبنا پیروی نمی‌کند و سقف و کف قیمتی نخواهد داشت.

مجمع سالیانه

گردهمایی مدیران و سهامداران شرکت‌ها که برای ارائه وضعیت شرکت و تعیین سود حداکثر 4 ماه پس از پایان سال مالی شرکت تشکیل می گردد.در این مجمع ، معمولاً مدیرعامل شرکت به نمایندگی از هیات مدیره گزارش خود را به سهامداران ارائه می کند و سهامداران در مورد نحوه تقسیم سود و میزان آن نظرات خود را بیان می‌کنند.

سود تقسیمی (dps)

عبارتست از سود پس از کسر مالیات به ازاء هر سهم که توسط شرکت پرداخت می‌گردد. چونdps بخشی از eps می باشد که سهامداران در مورد تقسیم آن نظر می‌دهند معمولاً کمتر از eps می باشد. البته چنانچه تمام سود تقسیم شود eps و dps برابر می باشد. در بعضی موارد خاص نیز dps بیشتر از eps است که این مبلغ اضافی معمولاً از محل سود انباشته سال های قبل تامین می‌شود.البته این وضعیت اکثراً نشان دهنده بی برنامه بودن شرکت می‌باشد چون سود انباشته همان سود سال های گذشته است که توزیع نشده است و معمولاً جهت انجام برنامه‌ای خاص در شرکت باقی مانده است و توزیع آن در سال‌های بعد نشانه خوبی نیست.

اندوخته

چنانچه dps کمتر از eps باشد،میزان اختلاف به حساب اندوخته منظور می شود.این اندوخته می تواند اندوخته قانونی یا اندوخته عادی باشد.

اندوخته قانونی

سهمی از سود که طبق قانون باید در شرکت باقی بماند. طبق قانون شرکت ها موظفند هر دوره 10 درصد از سود خود را اندوخته کنند تا زمانی که جمع مبالغ اندوخته به 5 درصد سرمایه برسد که پس از آن نیازی به انباشت سود نیست. شرکت ها می‌توانند در افزایش سرمایه از اندوخته قانونی استفاده کنند. چون شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار غالباً در حال توسعه می‌باشند و پیوسته افزایش سرمایه می‌دهند در اغلب موارد اندوخته قانونی به حداکثر خود نمی‌رسد.

افزایش سرمایه تجهیز منابع مالی از طریق آورده سهامداران یا سود انباشته و منابع اندوخته شده شرکت افزایش سرمایه نام دارد.

افزایش سرمایه به روش جایزه

افزایش سرمایه از محل اندوخته های شرکت و بدون پرداخت پول می باشد. هیات مدیره می تواند قسمتی از سود را اندوخته کند و سپس افزایش سرمایه از محل اندوخته را انجام دهد. در این روش چون سهامدار پولی پرداخت نمی کند به آن افزایش سرمایه بصورت جایزه می‌گویند.

افزایش سرمایه از محل آورده

افزایش سرمایه‌ای است که از محل دریافت قیمت اسمی سهام به ازای هر سهم از سهامدار صورت می‌گیرد.

حق تقدم

فرمی است که بعد از اعمال افزایش سرمایه برای سهامداران قبلی ارسال می گردد تا در خصوص حق تقدم سهام خود تصمیم‌گیری نمایند. در این حالت سهامدار مختار است تا قیمت حق تقدم را پرداخت نماید(100 تومان به ازای هر سهم جدید) تا صاحب سهام موردنظر گردد. همچنین دارنده حق تقدم می تواند حق تقدم خود را در بازار بفروشد و چنانچه هیچ کاری در مورد حق تقدم خود انجام ندهد شرکت اقدام به فروش حق تقدم در بازار نموده و مبلغ آن را به حساب فرد واریز می‌کند.

قیمت حق تقدم معمولاً بیش از 100 تومان کمتر از قیمت سهم در بازار می باشد. علت آن هم این است که دارنده حق تقدم باید 100 تومان به ازای هر سهم پرداخت کند تا برگه سهم جدید برای او منتشر شود بعلاوه پس از واریز مبلغ حق تقدم از سوی سهامدار جدید باید حدود 1 الی 5 ماه صبر کند تا برگه سهام جدید برای او صادر شود و امکان فروش حق تقدم قبل از تبدیل به برگه سهم وجود ندارد(ریسک نقدینگی) بنابراین قیمت حق تقدم کمی بیشتر از 100 تومان کمتر از قیمت سهم است.

برای روشن شدن موضوع یک مثال می زنیم

فرض کنید شرکتی که قیمت سهام آن در بازار 300 تومان است اقدام به افزایش سرمایه از محل آورده نقدی می نماید.چنانچه شما سهامدار این شرکت باشید برگه حق تقدم برای شما صادر می‌شود و شما می توانید به ازای هر سهم جدید که به شما تعلق می گیرد 100 تومان پرداخت کنید و در افزایش سرمایه شرکت کنید. ولی اگر تمایلی به شرکت در افزایش سرمایه نداشته باشید می توانید حق تقدم خود را در بورس بفروشید مثلاً به قیمت 270 تومان که از این مبلغ 100 تومان به شرکت منتقل می‌شود و مابقی پس از کسر هزینه های قانونی به شما تعلق دارد. چنانچه به هر دلیل اطلاعی از افزایش سرمایه شرکت نداشته باشید یا اقدامی نکنید شرکت از سوی شما اقدام به فروش حق تقدم می کند و پس از کسر 100 تومان به ازای هر سهم جدید مابقی را به حساب شما واریز می‌کند.

حال چنانچه شما تاکنون سهامدار این شرکت نبوده‌اید و مایل به خرید حق تقدم این شرکت می‌باشید، می‌توانید با خرید حق تقدم این سهم به قیمت 270 تومان سهامدار این شرکت شوید (البته باید مدتی صبر کنید تا حق تقدم شما به برگه سهم تبدیل شود). از 270 تومان پرداخت شده توسط شما مبلغ 100 تومان در اختیار شرکت قرار می‌گیرد تا در افزایش سرمایه مصرف شود و مابقی آن پس از کسر هزینه های قانونی در اختیار سهامدار قبلی شرکت که از حق تقدم خود استفاده نکرده است قرار می گیرد.

افزایش سرمایه از محل صرف سهام

افزایش سرمایه‌ای است که از محل دریافت قیمت بازار سهم به طریق پذیره نویسی از سهامدار جدید صورت می‌گیرد. منافع سهامدار قدیمی از مابه‌التفاوت قیمت اسمی و قیمت بازار تامین می‌شود.

قیمت نهایی

قیمت نهایی سهم که در پایان روز محاسبه می‌شود میانگینی از قیمت‌های مورد معامله شده آن روز براساس حجم مبنا می‌باشد.

حد نوسان قیمت سهم و حق تقدم

بر‌اساس قوانین بورس اوراق بهادار،حداکثر نوسان قیمت یک سهم از مثبت 4 درصد تا منفی 4 درصد طی یک روز می‌تواند باشد و بر همین اساس حداکثر نوسان قیمت حق تقدم یک سهم از مثبت 8 درصد تا منفی 8 درصد می‌تواند باشد. البته در روز باز شدن سهم یا حق تقدم، حد نوسان وجود ندارد.

حجم مبنا

حداقل تعداد سهامی است که باید مورد معامله قرار گیرد تا سهم در پایان روز در قیمتی به ثبت برسد.

حجم مبنا برای کنترل رشد بی‌رویه قیمت سهام در سال 1382 تصویب شد. بر این اساس و در ابتدای این قانون اساس بر این بود که 15 درصد از کل سهام یک شرکت طی یکسال مورد معامله قرار گیرد و روزهای کاری سال 250 روز فرض شده بود که بر آن اساس حجم مبنای روزانه یک سهم 0006/0 (شش ده هزارم)کل سهام شرکت می شد. اما در سال 1383 نحوه محاسبه تغییر کرد و از 15 درصد به 20 درصد افزایش یافت و حجم مبنا به 0008/0(هشت ده هزارم)کل سهام افزایش یافت.

بعنوان مثال چنانچه تعداد سهام شرکتی 200 میلیون باشد حجم مبنای آن 160 هزار سهم خواهد بود. حال اگر حداقل 160 هزار سهم شرکت معامله شود،قیمت پایانی سهم برابر با میانگین موزون قیمت‌های معاملات خواهد بود و اگر کمتر از 160 هزار سهم معامله شود قیمت پایانی با استفاده از نسبت حجم مبنا پوشش داده شده محاسبه می‌شود. مثلاً اگر میانگین موزون قیمت سهام نسبت به روز قبل 40 تومان افزایش یافته است و میزان سهام معامله‌شده 80 هزار سهم است ،قیمت پایانی(بسته شدن)سهم 20 تومان افزایش خواهد یافت.

عرضه و تقاضا

به درخواست‌هایی که برای خرید وارد سامانه بورس می‌شوند تقاضا و به درخواست‌هایی که برای فروش وارد می شوند عرضه گفته می‌شود. عرضه و تقاضای یک سهم تعیین‌کننده قیمت آن است.

نسبت قیمت به درآمد(p/e)

ضریب تبدیل عایدات آتی و نمایانگر اقبال بازار نسبت به سهم موردنظر می‌باشد. همچنین نشان دهنده سال های باقیمانده تا بازگشت اصل سرمایه نیز می‌باشد. این نسبت در فضای بازار وجود دارد و درجه مطلوبیت سهم را بیان می‌کند. P/E حاصل قیمت سهم به سود آتی آن می‌باشد.

شرکت‌های سرمایه‌گذاری

شرکت‌هایی هستند که در سایر شرکت‌های بورسی و یا شرکت‌های غیر‌بورسی سرمایه‌گذاری کرده و از محل درآمد سرمایه‌گذاری های خود به سهامدارانشان سود پرداخت می‌کنند. چنانچه فردی قصد سرمایه‌گذاری حرفه‌ای در بورس را نداشته باشد چندان مقرون به صرفه نیست که تمام شرکت‌های حاضر در بورس یا صنایع مختلف را بررسی کند. در این حالت خرید سهام شرکت‌های سرمایه‌گذاری توصیه‌می‌شود.مزیت‌ دیگر ‌خرید ‌سهام‌‌شرکت‌های‌‌سرمایه‌گذاری‌ تشکیل‌ سبد سهام است که ریسک سرمایه‌گذاری را کاهش می‌دهد.البته طبیعی است که بازده این سهام نیز کمتر است.یک شرکت سرمایه‌گذاری براساس پرتفوی خود ارزیابی می‌شود. پرتفوی شرکت‌های سرمایه‌گذاری در ایران معمولاً از دو قسمت بورسی و غیربورسی تشکیل شده است.

ارزش پرتفوی بورسی یک شرکت سرمایه‌گذاری

عبارتست از ارزش روز و بازاری سهام شرکت‌های بورسی تحت تملک یک شرکت سرمایه‌گذاری. برای محاسبه ارزش پرتفوی بورسی یک شرکت تعداد سهام تحت تملک در قیمت بازار سهم ضرب می‌شود.در صورتیکه ارزش پرتفوی بورسی بیشتر از ارزش روز بازار سهام موردنظر باشد نشان‌دهنده قابلیت رشد قیمت سهام شرکت سرمایه‌گذاری طی روزهای آتی خواهد بود.

ارزش پرتفوی غیربورسی یک شرکت سرمایه‌گذاری

یک شرکت سرمایه‌گذاری ممکن‌است در زمینه‌ای غیر از سهام شرکت‌های بورسی فعالیت کند. در این حالت ارزش آن فعالیت‌ها و یا سهام آن شرکت‌هایی که خارج از بورس می‌باشند را پرتفوی غیربورسی می‌نامند.

رویکرد محافظه‌کارانه ‌‌در ‌ارزشگذاری فعالیت‌های غیربورسی استفاده از بهای تمام شده سرمایه‌گذاری می‌باشد.اما با توجه به وجود تورم بالا در ایران،پس از گذشت چند سال بهای تمام شده از ارزش واقعی سرمایه‌گذاری فاصله زیادی می گیرد.

رویکرد دیگر استفاده از نسبت p/e می باشد. یعنی برای محاسبه ارزش یک سرمایه‌گذاری غیربورسی،سود آن را در نسبت p/e شرکت‌های مشابه که در بورس فعالیت می‌کنند ضرب کرد تا ارزش یک سرمایه‌گذاری غیر بورسی بدست آید. در نهایت مجموع ارزش سرمایه‌گذاری های غیربورسی از جمع ارزش هر یک از سرمایه‌گذاری ها بدست می آید.

شرکت‌های سرمایه‌گذاری معمولاً پرتفوی بورسی و غیربورسی خود را به صورت دوره‌ای از طریق ارائه اطلاعیه به بورس اعلام می‌کنند.

شرکت‌های سرمایه‌پذیر

شرکت‌هایی که بتوان سهام آنها را خریداری کرد شرکت‌های سرمایه‌پذیر نام دارند. بر طبق این تعریف کلیه شرکت‌هایی که در بورس سهام قابل معامله‌دارند شرکت‌های سرمایه‌پذیر می‌باشند.

سهام مدیریتی

معمولاً اشخاص حقیقی یا حقوقی مالک 16 تا 51 درصد سهام دارای سهام مدیریتی می‌باشند.

شرکت‌های هلدینگ

شرکت‌هایی که در چند شرکت که در یک زمینه مشترک فعال هستند سرمایه‌گذاری می کنند. بطور کلی هر شرکتی که سهام مدیریتی یک یا چند شرکت دیگر را در اختیار داشته باشد هلدینگ است. به عنوان مثال شرکت سیمان فارس و خوزستان هلدینگ صنعت سیمان است.

معاملات چرخشی

معاملاتی هستند که خریدار و فروشنده دارای یک هویت حقوقی هستند. اینگونه معاملات به جهت بازارسازی اتفاق می افتد و در گزارش شفافیت توسط بورس اعلام می‌گردد.

سهامدار عمده

طبق قانون به شخص حقیقی یا حقوقی که بیش از 5 درصد سهام یک واحد تجاری را دارا باشد سهامدار عمده می‌گویند.در ادبیات بورس هنگامی که صحبت از سهامدار عمده است منظور شخص حقیقی یا حقوقی است که مالک بیشترین درصد از سهام یک شرکت می باشد اما هنگامی که صحبت از سهامداران عمده است،منظور کلیه اشخاصی است که مالک بیش از 5 درصد سهام آن واحد می باشند.

سهامدار جزء

طبق قانون به شخص حقیقی یا حقوقی که مالک کمتر از 5 درصد سهام یک شرکت باشد سهامدار جزء گفته می‌شود.

هیات مدیره شرکت
مجموعه ای بین 5 تا 9 نفر که به پیشنهاد سهامداران عمده یک شرکت برای اداره آن معرفی می‌شوند.

مدیر عامل

شخصی که بالاترین سمت را در یک شرکت دارد و می‌تواند یکی از اعضای‌هیات مدیره‌باشد. مدیر عامل مجری تصمیمات هیات مدیره است و معمولاً از سوی سهامدار عمده شرکت پیشنهاد می‌شود.